چگونه پست مدرن حرف بزنيم و پست مدرن بنويسیم

استفن كاستن
پست مدرنيسم در دهه ي گذشته به صورت واژه اي وردِ زبان در محافل علمي و آكادميك در آمده است كتب نشريات مقالات كنفرانس ها و كلاس هاي دروس دانشگاهي به انعكاس مناقشات پيرامون مدرنيسم و تاكيد بر منحصر به فرد بودن عصر ما پرداخته اند عصري كه در آن روند گسترش كامپيوتر ها نظام ارتباطات ماهواره اي شبكه هاي بين المللي اقتصاد جهاني و ديگر دستاورد هاي تكنوـترونيك جملگي دست به دست هم داده و موجب تحول و دگرگوني اساسي و غير قابل برگشتي در تمام اشكال مشغله هاي اجتماعي شده اند
من در مقام استاد جامعه شناسي كه درباره ي فرهنگ تدريس مي كنم خود را جزء اين محيط و اين حال و هوا مي دانم در واقع من از دوجنبه به پست مدرنيسم اعتقاد و علاقه دارم هم به عنوان يك جنبش فكري و نظري و هم به عنوان يك معضل عملي من بر اسا س تجربيات خود به وجود شكاف با تقسيم بندي عمده اي برخورده ام بين كساني كه چرخش پست مدرن را نوعي تجديد مبلمان يا بازارآرائيِ محافظه كارانه ي همان تجملات و تزئينات به هم پيوسته ي قديمي مي دانند و كساني آنرا نوعي گسست (كه مدت هاست موعد آن گذشته است) و جدايي از اصولِ‌ عقايد مدرنيستي در حوزه هايي چون تعليم و تربيت زيبايي شناسي و سياست مي دانند البته درباره ي نحوه ي ترسيم و ارائه ي مطلوبترين راه به سوي هزاره ي آينده مواضع بسيار متعددي وجود دارد
ليكن به نظر من شكاف واقعي آن اندازه كه مربوط به زبان مي گردد به مواضع ربط پيدا نمي كند وضع يا حالت نزد روشنفكران به اندازه ي سياست حائز اهميت و در خور توجه است به عبارت بهتر اين موضع كه پست مدرنيسم را دوست داشته باشيد يا نداشته باشيد ممكن است كم اهميت تر از اين باشد كه بتوانيد يا نتوانيد پست مدرن حرف بزنيد يا بنويسيد شايدموقعيتي برايتان پيش بيايد كه بخواهيد با مقامات محلي خود درباره ي نظريه ي فرهنگي و تفكر ژرفِ چند منظوره به گفتگو بنشينيد ولي نمي دانيد چه بگوئيد يا چگونه صحبت كنيد يا موقعيتي را در نظر بگيريد كه في المثل به كاري مي پردازيد كه بزعم شما صحيح مناسب و حتي در خور توجه جدي و تامل بر انگيز است ولي متاسفانه كسي گوشش بدهكار نيست و اساساً توجهي به شما نمي شود يا با ترحم و دلسوزي به شما نگاه مي كنند من دراينجا راهنما ودستورالعمل ساده و فوري به شما عرضه مي كنم و آن اينكه چگونه پست مدرن حرف بزنيم و پست مدرن بنويسم زيرا پست مدرن حرف زدن و پست مدرن نوشتن بهترين راه حل براي خروج از اين قبيل بن بست هاست
قبل از هر چيز بايد به خاطر داشته باشيد كه زبان ساده و راسته كه پيام هاي آن به راحتي قابل دريافت باشد و مطالب وموضوعات آن كاملاً قابل عرضه و قابل بيان باشند به هيچ وجه مد نظر ما نيست اين نوع زبان در تفكر پست مدرن جايي ندارد زيرا بيش از حد واقعگرا مدرنيست واضح و گوياست زبان پست مدرن بايد مبهم ايده آليستي گنگ پيچيده و تخيلي باشد زباني غير صريح پيچ در پيچ كه پيامهاي آن به راحتي قابل كشف و دريافت نباشد و مستلزم ساختار شكني و رمز گشايي باشد زباني كه مخاطب به راحتي قادر به درك و دريافت محتوا و مضامين آن نباشد
زبان پست مدرن مستلزم استفاده از كنايه طنز استعاره تجاهل ابهام ايجاز ايهام اشارات تلميحات تناقضات تقليد كپيه برداري كليشه سازي ابتذال تقليد مهوع سازي تكرار تمسخر استهزاء ترديد عدم قطعيت و خلاصه تمامي صنايع و بدايع ادبي اعم از نوشتار ي و گفتاري است و لو آنكه متضاد و نقيض هم باشند البته به كارگيري تمامي اين صنايع غالباً كار بسيا ر دشواري است ولي در اكثر موارد صنعت ابهام و پيچيده گويي شيوه ي بسيار معمول و كار سازي است كه اكثر نويسندگان ونظريه پردازان پست مدرن از آن استفاده مي كنند
حال بياييد بر اساس آنچه كه در اين دستور العمل آمده است رفتار كنيم فرض كنيد مي خواهيد مطلبي بيان كنيد با اين مضمون كه بايد به نظرات مردمِ خارج از جامعه ي غربي گوش فرا دهيم تا درباره ي جهتگيري هاي فرهنگي ئي كه بر ما تاثير مي گذارند چيزهايي فرا بگيريم
We should listen to the views of people outside of Western society in order to learn about the culture biases that affect us
اين جمله جمله ي درست و متيني است ولي كند و بي اثر در مخاطب هيچ گونه كنجكاوي و دغدغه ايجاد نمي كند او را به تامل و تفكر وا نمي دارد و شايد به راحتي از آن بگذرد و اهميتي به آن ندهد يا حداقل سري در تائيد تكان دهد وانگهي جمله اي نيست كه براي گوينده ي آن ارزش و اعتبار يا پرستيژي به عنوان متفكري ژرف انديش به بار آورد حال بياييد واژه ي نظرات viewرا برداريد در گفتار و كلام پست مدرن به جاي اين كلمه مي توان از كلماتي چون صداهاvoices آواها و يا بهتر از آن آوامندي هاvocalities يا حتي بهتر از آن از چند آوامندي ها multi-vocalities استفاده كرد بعد صفت بين متني intertextual را به آن اضافه كنيد اما برويم سراغ ساير واژه ها و عبارت ها مردمِ خارج از نيز عبارتي بسيار پيش پا افتاده ساده و سر راست است همه به راحتي مراد از آن را در مي يابند اما در كلام پست مدرن واژه ها بايد چند پهلو و مبهم باشند تا هركسي نتواند بلافاصله با كمي تامل به معناي ظاهري و باطني و معناي نهفته در لايه هاي مختلف آن پي ببرد پس به جاي عبارت مردمِ خارج از آيا بهتر نيست از عبارت پسا-استعماري post-colonial others استفاده كنيم براي آنكه بتوان به گونه اي صحيح و اصولي پست مدرن صحبت كرد يا پست مدرن نوشت بايد در كنار مفاهيم آشنايي چون راسيسم جنسيت گرايي سن گرايي و امثالهم بر بسياري جهت گيري ها نيز تسلط و مهارت داشت براي نمونه عبارت جعليِ نر-واژمحوريPhallogocentrism
و بالاخره عبارت فعليه ي بر ما تاثير مي گذارد affect us نيز عينهو پارچه ي يزدي مي ماند لذا به جاي آن از افعال و عبارات مبهم تري مثل واسطه ي هويت هاي ما مي گرددmediate our identities استفاده مي كنيم حال با سر هم بندي و تركيب عبارات پست مدرن پيشنهادي به جاي عبارات جمله ي مذكور جمله يا مطلب پست مدرني خواهيم داشت به شرح زير
بايد به چند آوامندي ها يِ بينِ متنيِ ديگرانِ پسا استعماريِ خارج از فرهنگِ غربي گوش فرادهيم تا درباره ي جهت گيري ها ي نرواژمحورانه اي كه واسطه ي تعيين هويت هاي ما مي گردند چيزهايي فرا بگيريم
We should listen to the intertextual multivocalities of post-colonial others outside of Western culture in order to learn about the phallogo centric biases that mediate our identities
خوب حالا شماداريد پست مدرن صحبت مي كنيد
بعضي اوقات ممكن است عجله داشته باشيد و براي گرد آوردن حتي كمترين تعداد واژه هاي ساختگي و مترادف هاي پست مدرن به منظور جلو گيري از به بار آمدن رسوايي علني وقت كافي نداشته باشيد كه بيان يك مطلب غلط و نادرست اگر به گونه اي صحيح ادا شود پذيرفتني است اين نكته ما را به دومين استراتژي مهم در صحبت كردن و نوشتن پست مدرن رهنمون مي گردد يعني استفاده از بيشمار پيشوند پسوند خط فاصله خط مميز خط كشيدن زير عبارات و كلمات و بسياري چيز هاي ديگر براي صرفه جويي در وقت بهتر است يك جدول سه ستونه تنظيم كنيد تا بتوانيد سريعاً موارد مورد نياز خود را پيدا كنيد در ستون الف پيشوند ها را قرا ردهيدpost-, hyper-,de-, ex-,anti-, semi-,: و......درستون ب پسوندها ومتمم ها را قرار دهيد-itirity, -ation, -iality, -ity, -ist, و..... در ستون ج اسامي عده ا ي از نويسندگان و نظريه پردازان مشهور و شناخته شده اي را قرار دهيد كه بيانگر صفات يا مكاتب فكري معيني هستند براي مثا ل بارت و بارتي دريدا و فوكو حال براي امتحان جمله اي را در نظر مي گيريم مثلاً مي خواهيد چيزي شبيه جمله ي زير را بگوئيد يا ينويسيد
ساختمان هاي معاصر موجب از خود بيگانگي مي شوند
Contemporary buildings are alienating
اين ايده ي خوبي است ولي شروع كننده يا آغاز گر خوبي نيست اگر اين حرف را در جريان يك كنفرانس بر زبان آوريدكسي اعتنايي به شما نخواهد كرد حتي دور دوم چاي و شيريني هم به شما تعارف نخواهند كرد در حقيقت پس از اداي اين مطلب شايد از شما بخواهند كه تا پايان كنفرانس بمانيد و بعد از اتمام پذيرايي اگر چيزي باقي ماند از خودتان پذيرايي كنيد حال براي اينكه اين وضع پيش نيايد به ستون هاي جدول راهنما و دستورالعملي كه در فوق شرح آن گذشت مراجعه كنيد نخست ستون پيشوندها پيشوندِ pre- مفيد است همان طور كه ساير پيشوند ها نيز ممكن است جدي و پرطمطراق باشند
به جاي ساختمان هاي معاصر قدري ظرافت به خرج داده و قوه ي ابتكار و خلاقيت خود را به كار ببنديد و از عبارت زير استفاده كنيد
The pre/post/spacialities of counter architectural hyper-contemporaneity
ماقبل/پسا/فضامندي هايِ فرا معاصريتِ پاد معمارگونه
اين عبارت هم نويد بخش و اطمينان بر انگيز است هم قابل تامل و در خور بحث و فحص در مورد واژه ي متروك و قديمي از خود بيگانگي ساز بهتر است آن را به دو ر اندازيد چون واژه اي است كه اكنون ديگر منسوخ شده و كاربرد معنايي چندان عميق و ژرفي ندارد به جا ي آن در ستون ب واژه هايي را همراه با پسوند هاي مناسب انتخاب كنيد مثلاً پاد اجتماع مندي و اگر بخواهيد بيشتر پست مدرن باشيد و ابهام و تيره گوني بيشتري را در عبارات خود بكار بگيريد در آن صورت مي توانيد آنرا با عبارت ديگري مثل فريبندگي همراه سازيد پاداجتماع مندي فريبندگي
حال به ستون ج بازگرديد و اسامي چند نفر از نويسندگان نظريه پردازان و متفكران برجسته اي را انتخاب كنيد كه همه با انديشه ها و آثار آنان آشنا بوده و به اتفاق آثار آنها را واجد اهميت دانسته و به ندرت كسي وقت يا ميل به خواندن آنها پيدا كرده است در اين رابطه من ليستي از نظريه پردازان و متفكران اروپايي راكه برا ي اين منظور بسيار مفيد و مناسب هستند ارائه مي دهم كساني چون ميشل فوكو ژاك دريدا ژان فرانسوا ليوتار ژيل دلوز فليكس گاتاري ريچارد رورتي ژاك لاكان ژان بودريار چارلز جنكز و......تمام اين نويسندگان قابل توصيه اند چون آثار در خور تاملي درباره ي پست مدرن نوشته اند ولي به وبژه ژان بودريا ر كه مطالب دشوار بسيا ر زيادي راجع به فضاي پست مدرن نوشته است ضمناً يادتان نرود كه به عنوان چاشني اشاراتي هم به موضوع جنسيت بكنيد و بالاخره چند تا واژه ي نه چندان سليس هم اضافه كنيد و كل اين پرس خوراكِ آشغالِ سرهم بندي شدهgarbled mess را با هم تركيب و قاطي كنيد و فراموش نكنيد كه تمام اينها رادر بين خط تيره خط مميز و پرانتز قرار دهيد خوب نتيجه ي كار چه شد؟ جمله اي بسيا ر مطنطن پر هيمنه پيچيده پر از ابهاو و ثقالت
ما قبل/پسا/ فضامندئ هايِ فرا معاصريتِ پاد معمار گونه مارا باز محكوم به نوعي تكرار شوندگيِ مرددانه ي پاداجتماعي مندي/فريبندگي مي سازد از آن نوعي كه به صراحت تمام در گفتار ضد جنسيتيِ بودرياري درباره ي ذهنيت ريزريز شده بيان شده است
بدين ترتيب شما قادر خواهيد بود صداي افتادن يك سوزن پسا صنعتي را روي فرش فرهنگيِ گذشته نگربشنويد
البته در اين ميان شايد از شما سوال شود كه درباره ي چه چيزي حرف مي زنيد اين خطر همه ي آنهايي را كه به گونه اي پست مدرن صحبت مي كنند تهديد مي كند لذا بايد با هشياري تمام سعي كنيد كه از آن اجتناب نماييد هيچگاه سعي نكنيد با مخاطبين خود وارد بحث و محاجه شويد يا در مقام پاسخگويي به سوالات آنان بر آييد همواره بايد اين نكته را به مخاطبين خود القا كنيد كه متوجه موضوع نشده اند و مطلب را نفهميده اند لذا بار ديگر براي آنان يكسري توضيحات مطول و پر اطناب به اصطلاح براي ساده سازي و توضيح و تنوير اظهارات قبلي خود ارائه كنيد اگر اين كار هم چاره ساز نبود و موثر واقع نشد در آن صورت شما مي مانيد با اين پاسخ هولناك مدنيستي كه من نمي دانم ولي نگران نباشيد فقط در جواب مخاطب خود بگوييد عدم ثبات و ناپايداري سوال شما چندين پاسخ متناقض را به ذهنم متبادر مي سازد پاسخ هايي كه پيوند متقابل آنها قادر به بيان انسجام واژه محورانه اي كه در جستجوي آن هستيد نيست من تنها مي توانم بگويم كه واقعيت جرياني نا متعادل تر بوده و سوء بازنمايي هاي آن به مراتب بيش از آنچه كه در اينجا مجال نشان دادن آنرا داشته باشيم غير قابل اعتماد و ناموثق هستند سوال ديگري هست؟ نه؟ پس چاي و شيريني را رد كنيد بياد
منبع پست مدرنيته و پست مدرنيسم تعاريف نظريه ها و كاربست ها ترجمه و تدوين حسينعلي نوذري انتشارات نقش جهان 1379